1. Czym jest ikona w chrześcijańskiej tradycji?
Ikona to zgodnie starą tradycją chrześcijańską „okno” do świętości, do nieba. Można w niej, czy przez nią, spotkać Bożą obecność oraz ujrzeć świat i wieczność oczami Boga. Kontemplując ikonę człowiek może wejść w świat duchowy, zbliżyć się do sacrum. Ikona pozwala odczuć czas z Bożej perspektywy. Wszystkie wydarzenia na ikonie dzieją się i jednocześnie, i zawsze. Pozwala, zobaczyć to co niewidzialne i odczuć to, co jest wieczne, i niezniszczalne , kontemplować świat duchowy. Więcej - pozwala człowiekowi wierzącemu wejść w bezpośrednią relację z Bogiem, Matką Bożą czy świętymi. Ikona jest modlitwą człowieka, hymnem Bożej chwały. Jest kanałem łaski. Niektórzy wręcz mówią o emanującej z ikony energii. Faktem jest, że wielu ludzi odczuwa „dotknięcie” Bożej obecności przez wejście w jej głębię. Dzięki temu Bóg dokonuje wielu znaków, duchowych i fizycznych uzdrowień. Mówi się nawet, że najbardziej czczone ikony są „tworzące cuda” (cudotworne).
2. W jaki sposób odczytywać ikonę?
Zachowując duży realizm przedstawianego świata, ikona jest jednocześnie swoistym językiem, malowanym słowem Boga, żywą Ewangelią. Dlatego ikony się nie maluje, ale się ją pisze. Posługuje się barwą, blaskiem, kształtem, symbolem, zmianą w wyrażaniu proporcji i odwróconą perspektywą. Ten swoisty język ikony jest dość powszechnie znany na Wschodzie. Zachód jednak odszedł nieco od tej tradycji i trzeba się go na nowo uczyć. Przykładowo kolor złoty to świętość, niezniszczalność, wieczność. Postaci Jezusa czy Matki Bożej mają tradycyjny kolor szat, które informują o ich naturze. Niezwykle ważne są gesty, np. układ palców błogosławiącej ręki. Postaci na ikonie zawsze są ukazywane frontalnie, co świadczy o ich prawdziwości, szczerości. Oczy patrzą na wskroś – jednocześnie do wewnątrz i w wieczność. Podobnie uszy są zwinięte do wewnątrz, słuchające Bożego głosu.
Typy wyobrażeń ikonograficznych są ściśle określone, np. są różne sposoby wyobrażenia Matki Bożej (Hodegetria) – Przewodniczka wskazująca drogę lub Umilenije (Eleusa) – tuląca do twarzy małego Jezusa czy Modląca się (Oranta) i wiele innych. Znane ikony określonego typu noszą własne imiona. I tak najbardziej znane i uznawane za najstarsze: Ikona Częstochowska jest hodegetrią, a Włodzimierska umileniem. Najważniejsza jednak jest ścieżka żywej duchowej relacji między światem niebiańskim, a ziemskim. Dzięki niej stając przed ikoną i kontemplując tę rzeczywistość możemy nawiązać duchową więź ze światem sacrum. Jeśli nie zna się w pełni tego fascynującego języka, trzeba dać się ponieść wzniosłym doznaniom, które ogarniają człowieka modlącego się przez ikonę.
Jako obraz ikona nie jest i nie może być obiektem kultu, ponieważ wyobrażenie (obraz) nie jest Bogiem samym. Ona tylko umożliwia, ułatwia duchowy kontakt człowieka ze Stwórcą i świętymi. Chrześcijanin nie czci samej ikony, ale żywego Boga, który przez rzeczywistość ukazaną w ikonie pociąga człowieka ku sobie.
3. Rola ikonopisarza
Ikonopisarz oddaje swoje ręce, uzdolnienia, umysł i serce na służbę Ewangelii. Jego zadaniem jest otworzenie drogi do obecności Bożej. Aby to osiągnąć, musi posłusznie dostosować się do kanonu tradycyjnej ikonografii. Nie wolno mu lansować własnej wizji świata, zmieniać języka ikony i wprowadzać innowacji. Powinien on z pokorą i cierpliwością ściśle odwzorowywać stare wzory. W praktyce nie funkcjonuje pojęcie kopii, gdyż każda poświęcona ikona jest drogą, która prowadzi do autentycznej obecności osoby świętej. To ona jest prawdziwym oryginałem. Wszelkie zmiany muszą się mieścić w granicach biblijnego kanonu. Aby ukazać ścieżkę do Bożej rzeczywistości i prowadzić człowieka do Boga, ikonopisarz sam musi na tę drogę wejść. Jest to jego osobista tajemnica. Robi to modląc się, poszcząc i ofiarowując swoją pracę Bogu. Jeśli tego nie uczyni, ikona przez niego napisana będzie martwa. Musi też być całkowicie przezroczysty. Zgodnie ze starą chrześcijańską tradycją ikona nie ma ludzkiego autora. Ikony się nie podpisuje, jak obrazu, ponieważ Autorem ikony jest sam Bóg.
4. Czym ikona rożni się od obrazu czy od figury?
Język ikony bazuje na Piśmie świętym, to swoisty sposób ewangelizacji. Dlatego też obowiązuje ścisły kanon, którego nie wolno zmieniać, tak jak nie wolno przeredagowywać Pisma Świętego. Malarz jest twórcą swojego obrazu, w którym przedstawia własną wizję świata. Ikonograf musi pokornie dostosować się do kanonu języka i treści, aby pozostać wiernym nauczaniu Kościoła. W tym kontekście widać, jak olbrzymią różnicę stanowi nawet najpiękniejszy obraz o treści religijnej od kanonicznej ikony. To tak jakby porównywać traktat filozoficzny z Pismem Świętym. Dotyczy to także nawet najpiękniejszej figury. Nie jest ona i nie może stać się językiem, samą treścią Słowa Bożego i oknem do duchowej, niebiańskiej rzeczywistości.
5. Dlaczego właśnie Ikona Częstochowska?
Ikona Częstochowska jest w typie Hodegetria czyli „Przewodniczka”. To znaczy, że Matka Boża prowadzi do Chrystusa, ukazuje drogę do Boga – Dawcy Życia. Dlatego prawą ręką wskazuje na Chrystusa. Jako kochająca Matka chroni życie.
Zgodnie ze starą chrześcijańską tradycją należy ona do najstarszych ikon i została napisana na blacie stołu z domu Maryi w Nazarecie przez samego Łukasza Ewangelistę. Jest otaczana wielką czcią na całym świecie.
W Rosji znane jest proroctwo z pierwszej połowy XIX wieku wielkiego świętego Kościoła prawosławnego, zakonnika, eremity i ascety – o. Serafina Sarowskiego. Powiedział on, że jeśli Rosja nie wróci do wiary, popłynie rzeka krwi i będą wielkie prześladowania, ale później Pan Bóg da czas na powrót Rosji do Boga, o co trzeba się modlić przed Ikoną Częstochowską. Zmarł on w 1833 roku, a objawienia w Fatimie to dopiero rok 1917.
Ikona Częstochowska znajduje się w Polsce w klasztorze oo. paulinów na Jasnej Górze w samym środku Europy. W tej ikonie spotyka się Wschód z Zachodem i Północ z Południem. Jest znana na całym świecie.
Ikonę Częstochowską do peregrynacji wybrali przedstawiciele ruchu prawosławnego z Rosji, jako najbardziej czczoną, znaną i łączącą Wschód i Zachód. Przed tą ikoną przywódcy ruchów pro-life z 18 krajów w ręce Matki i Wspomożycielki uroczyście złożyli „Akt powierzenia ochrony cywilizacji życia i miłości” w dniu 28 stycznia 2012 roku w klasztorze na Jasnej Górze. W tym samym czasie do oryginału została przyłożona i poświęcona kopia ikony przeznaczona do peregrynacji „Od Oceanu do Oceanu” przez świat w obronie życia.
6. Kilka słów historii
Udokumentowane dzieje Ikony Częstochowskiej zaczynają się dopiero od roku 1382, gdy została przywieziona i podarowana oo. paulinom na Jasnej Górze przez księcia Opolskiego Władysława. Zgodnie z jego pisemnym oświadczeniem otrzymał ją w podarunku w Bełzie na Rusi. Aby opisać wcześniejsze dzieje Ikony Częstochowskiej, trzeba się odwołać do tradycji chrześcijańskiej, która zdecydowanie twierdzi, że jest to jedna z najstarszych ikon, napisana przez św. Łukasza Ewangelistę na desce, która była blatem stołu z rodzinnego domu Matki Bożej w Nazarecie. Z pewnością była ona wywieziona do Bizancjum, gdzie można znaleźć ślady jej obecności. Następnie została przekazana jako podarunek ślubny na Ruś. Brak dokumentacji historycznej powoduje dyskusje pomiędzy specjalistami, którzy stawiają najróżniejsze hipotezy na temat czasu i miejsca jej powstania oraz drogi, którą przebyła.
Podobrazie tej ikony składa się z trzech desek, które nie były wzmocnione specjalnymi wpustami na odwrocie. Jeśli to rzeczywiście był blat stołu, takich wzmocnień nie byłoby potrzeby stosować. W swojej historii ikona ta była dwukrotnie rozłamana i restaurowana. Największe uszkodzenia powstały na skutek napadu rabunkowego na klasztor oo. paulinów na Jasnej Górze w 1430 roku. W agresywnym akcie profanacji ikona została odarta ze srebrnej blachy, w którą była okuta oraz z licznych klejnotów. Rozpadła się całkowicie na trzy części, a oblicze Matki Bożej zostało dwukrotnie przecięte szablą. Po renowacji te znamiona pozostawiono na policzku Matki Bożej, co do dzisiejszego dnia robi olbrzymie wrażenie i pozostało cechą charakterystyczną Ikony Częstochowskiej.
Kopia przeznaczona do peregrynacji „Od Oceanu do Oceanu” została wykonana w Polsce, przyłożona do oryginału i poświęcona przez Abpa Stanisława Nowaka Metropolitę Częstochowskiego. Jest ona wielkości oryginału na litej, rzeźbionej desce lipowej. Została wykonana metodą tradycyjną przy użyciu tempery żółtkowej i barwników naturalnych oraz listków 23 karatowego złota. Została też uzupełniona o elementy konieczne dla prawosławnej ikony kanonicznej, które z pewnością zniknęły podczas historycznych restauracji i przemalowań. Są to: krzyż w nimbie Chrystusa (wykonany białym złotem na złocie żółtym), zamiana jednej z lilii na gwiazdę na prawym ramieniu (gwiazdy powinny być trzy – na ramionach i czole – co oznacza, że Maryja jest dziewicą przed, w czasie i po urodzeniu Chrystusa. Trzecią gwiazdą jest Dziecię Jezus.) oraz starocerkiewne napisy w tle, oznaczające kto jest wyobrażony na ikonie.. Cechą charakterystyczną tej kopii są łzy na lewym policzku Matki Bożej
Do Międzynarodowego Komitetu Peregrynacji należą przywódcy ruchów obrony życia z 20 krajów, którzy podjęli się przeprowadzenia pielgrzymki „Od Oceanu do Oceanu” w obronie życia, od Władywostoku do Fatimy.
Czy Ikona Częstochowska jest polska?
Ikona Częstochowska znajduje się w Polsce w klasztorze oo. paulinów na Jasnej Górze w Częstochowie od 1382 roku. W ciągu wieków obecność Ikony Częstochowskiej wrosła w historię Polski. Jasna Góra, otoczona przez Polaków wielką czcią, stała się Narodowym Sanktuarium. W XVII wieku podczas wojny ze Szwecją zwycięska obrona klasztoru dała początek wyrzucenia najeźdźców z Polski i stała się symbolem jedności Narodu. Polski król Jan Kazimierz ogłosił ją Królową Polski.
W czasie wieków Matka Boża Częstochowska została wielokrotnie ukoronowana koronami papieskimi. Wielką czcią otaczał Ikonę Jasnogórską Ojciec Święty bł. Jan Paweł II, który wielokrotnie wracał na Jasną Górę. Jako swoje osobiste wotum podarował on Matce Bożej swój pas, skrwawiony podczas zamachu na Placu św. Piotra. Jest on umieszczony w ołtarzu, bezpośrednio obok ikony w specjalnej kapsule.
Polacy otaczają Ikonę Częstochowską wielką czcią i licznie ją odwiedzają. Uważają Ją za swoją Matkę i Królową. Idą do niej ze wszystkimi swoimi problemami. Klasztor na Jasnej Górze odwiedzają miliony ludzi.
Jednakże pomimo tak silnych powiązań z Polską nie można powiedzieć, że ikona ta jest tylko polska. Jest ona znana i czczona w wielu krajach na całym świecie. Jej pochodzenie jest niewątpliwie powiązane z początkiem chrześcijaństwa oraz z Bizancjum. Ma także swoje powiązania z Rusią. Ikonę tę czci również Kościół prawosławny oraz inne chrześcijańskie kościoły wschodnie.
Sumując: Ikona Częstochowska jest jedną z najświętszych relikwii chrześcijaństwa oraz jest szeroko znana i czczona na całym świecie.
7. Ikona Częstochowska w Rosji
Ikona Częstochowska jest w Rosji znana i ceniona. Czci ją Kościół prawosławny, jako jedną z najstarszych tzw. Łukaszową. Jest obecna w domach prawosławnych. Obrazki ją przedstawiające są w Rosji ogólnie dostępne. Jest ona uznawana za starą prawosławną ikonę, która pochodzi z Bizancjum i była również obecna na Rusi, w Bełzie. Jej stare i nowe kopie są często spotykane w cerkwiach. W prawosławiu nosi ona imię „Niepokonane Zwycięstwo”. Na jej cześć śpiewany jest hymn „Zwycięska Królowo”. Patronuje ona tym, którzy pragną przywrócenia wartości narodowych i rodzinnych.
8. Jaka była inspiracja pielgrzymki z Ikoną Częstochowską „Od Oceanu do Oceanu”?
Ikona została podarowana rosyjskiemu, prawosławnemu ruchowi pro-life, którego liderzy postanowili przewieźć ją w pielgrzymce przez Rosję w intencji obrony życia zaczynając od Władywostoku, miasta położonego najbardziej na Wschodzie na wybrzeżu Oceanu Spokojnego. Trzeba było jednak określić cel podróży i wtedy okazało się, że istnieje możliwość pojechania dalej, przez całą Europę aż do Fatimy, do pobrzeża Oceanu Atlantyckiego. Przywódcy ruchów obrony życia z Europy zjechali się w Częstochowie, utworzyli Międzynarodowy Komitet i z radością podtrzymali tę ideę. Peregrynacja „Od Oceanu do Oceanu”, chociaż początkowo wydawała się szalonym, niewykonalnym pomysłem, stała się faktem.
9. Dlaczego Ikonę Częstochowską podczas tej peregrynacji goszczą i Kościół prawosławny, i Kościół katolicki?
Peregrynacja Ikony Częstochowskiej „Od Oceanu do Oceanu” przez świat w obronie życia jest wspólną inicjatywą ruchów pro-life z wielu krajów oraz międzynarodowej organizacji Human Life International. Kopia Ikony Częstochowskiej, która została przyłożona do oryginału i poświęcona na Jasnej Górze, jest darem polskiego ruchu obrony życia dla ruchu rosyjskiego. Liderzy ruchu obrony życia na Wschodzie są prawosławni, a na Zachodzie w większości są katolikami. Zwracają się oni do swoich biskupów, prosząc o błogosławieństwo i przyjęcie pielgrzymującej w obronie życia ikony. Z tego powodu w Rosji Ikonę Częstochowską gości Kościół prawosławny. Na Białorusi oba kościoły wspólnie ustaliły trasę spotkań. W Polsce, na Węgrzech czy w Hiszpanii będzie ją gościł Kościół katolicki. W miarę możliwości ikona będzie odwiedzać także cerkwie prawosławne na Zachodzie. Kult Matki Bożej w Ikonie Częstochowskiej oraz obrona ludzkiego życia i jego godności jest elementem silnie łączącym oba Kościoły.
10. Dlaczego Ikona Częstochowska jest tak ważna dla ochrony ludzkiego życia?
Matka Boża Częstochowska jest uznawana przez tradycję chrześcijańską za napisaną przez św. Łukasza Ewangelistę na blacie stołu z Jej rodzinnego domu w Nazarecie. Na tej ikonie Maryja jest przedstawiona jako Hodegetria – przewodniczka – Matka ukazująca drogę. Prawą ręką wskazuje Chrystusa. Współczesne zagrożenie cywilizacji życia i miłości ma charakter globalny. Obrońcy życia zdają sobie sprawę, że sami nie mają szans na wygranie zmagania z zalewem niezwykle agresywnej cywilizacji śmierci. Proszą o pomoc Matkę Bożą, tę która ochroniła życie i starła głowę „odwiecznego zabójcy”. Odwołują się więc do pradawnego obyczaju przeniesienia ikony linią frontu, podobnie jak w Starym Testamencie noszono Arkę Przymierza. Chcą ją przenieść współczesną linią frontu między cywilizacją życia a cywilizacją śmierci. Wybrali Ikonę Częstochowską jako najbardziej znaną i łączącą tradycję zarówno Wschodu, jak i Zachodu. Stanęli oni przed Matką Bożą w Ikonie Częstochowskiej i powierzyli Jej ochronę cywilizacji życia i miłości. Pielgrzymka „Od Oceanu do Oceanu” jest wielkim aktem wiary w zwycięstwo. Ikona Częstochowska na Wschodzie nosi przecież tytuł: „Niepokonane Zwycięstwo”.